Γνώμες
Σε ένα μέλλον όπου η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναπαράγει αγαπημένα πρόσωπα ψηφιακά, η ηλικιωμένη Μάρτζορι συνομιλεί με τον «Γουόλτερ Πράιμ» – μια ψηφιακή εκδοχή του χαμένου συζύγου της. Μέσα από αυτές τις συζητήσεις «ζωντανεύουν» στιγμές του παρελθόντος της, βοηθώντας την να αντιμετωπίσει τη φθίνουσα μνήμη της. Όμως, τι συμβαίνει όταν οι αναμνήσεις δεν είναι πια απόλυτα δικές μας; Καθώς η οικογένειά της εμπλέκεται σε αυτήν την παράξενη τεχνολογική περιπέτεια, οι γραμμές ανάμεσα στο ανθρώπινο και το τεχνητό γίνονται ολοένα και πιο δυσδιάκριτες.
Αυτή είναι η υπόθεση του πολυβραβευμένου έργου του Τζόρνταν Χάρισον «Μάρτζορι Πράιμ» (Marjorie Prime) και είναι αδύνατον να μην σε ιντριγκάρει. Πρωτότυπη, βαθιά κι επίκαιρη, αναδεικνύει θέματα που όλο και πιο πολύ θα μας απασχολούν στο εγγύς μέλλον.
Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης Χρήστος Στρέπκος – για πρώτη φορά στην Ελλάδα – μεταφέρει το πρωτοποριακό έργο στη σκηνή του θεάτρου Λιθογραφείον, αναλαμβάνοντας την διασκευή του κειμένου και τη σκηνοθεσία του. Λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα (27/12) μιλά στο patrasevents.gr για την παράσταση.
Τι σε τράβηξε στο έργο του Χάρισον ώστε να το σκηνοθετήσεις;
Το θέμα του. Η τεχνητή νοημοσύνη. Κι ο έξυπνος τρόπος που χειρίζεται ο συγγραφέας την νέα αυτή κατάσταση που βίαια πια εισβάλει στην ζωή μας. Η γραφή του είναι λιτή και βαθιά ταυτόχρονα. Το «Marjorie Prime» ήταν φιναλίστ για το θεατρικό βραβείο Pulitzer το 2015 και η παράσταση μας είναι η πανελλήνια πρεμιέρα του έργου. Ο Χάρισον μας ρωτάει: Τι σημαίνει πια άνθρωπος; Περνάμε περισσότερο χρόνο στην εικονική διαδικτυακή πραγματικότητα μας και λιγότερο στην πραγματική ζωή μας. Από το πρωί που ξυπνάμε μέχρι να κοιμηθούμε οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων μας διαβάζουν και μας προπαγανδίζουν τι ζωή πρέπει να ζήσουμε. Αντιμετωπίζουμε τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης σαν ανθρώπους, χωρίς, όμως, να γνωρίζουμε πως αυτές σκέφτονται. Και τελικά τι είναι δικό μας; Μπορεί ποτέ στα αλήθεια ένα μηχάνημα να μας καταλάβει;
Έμεινες πιστός στο αρχικό κείμενο ή έχεις προσθαφαιρέσει στοιχεία;
Έμεινα πιστός. Έχουν γίνει κάποιες ανεπαίσθητες αλλαγές για να αναδειχτεί η ατμόσφαιρα που προτείνει η σκηνοθεσία μου, ώστε να λειτουργήσει σε αρμονία με την σκηνογραφία και την μουσική της παράστασης.
Πώς οραματίστηκες το ανέβασμα του στη σκηνή ώστε να το κάνεις όσο πιο δυνατόν οπτικά ενδιαφέρον;
Στην αρχή σκέφτηκα την χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας αλλά έκρινα πως ένα έργο που υπερασπίζεται την «ανθρωπινότητα» της ζωής δεν μπορεί να εκθειάζει την τεχνολογία. Έτσι αποφάσισα να «κλείσω» τους ηθοποιούς μέσα σε τοίχο και οι θεατές να μπορούν να τους παρακολουθούν μέσα από παράθυρα, όπως ακριβώς μας παρακολουθούν οι αλγόριθμοι στις καθημερινές μας δραστηριότητες στο διαδίκτυο. Η παράσταση θα παίρνει μετά βίας 56 θεατές και κάθε θεατής θα έχει πρόσβαση στο παράθυρο που κοιτάζει σχεδόν αδιάκριτα την ιδιωτική ζωή μιας οικογένειας. Επιδίωξα η υποκριτή των ηθοποιών να είναι λιτή, σχεδόν γυμνή, απαλλαγμένη από θεατρικότητα. Θα είναι μια εμπειρία έντονη και αμφίδρομη τόσο για τους θεατές όσο και για τους ηθοποιούς.
Τι ακριβώς είναι οι Prime στο έργο;
Είναι ψηφιακά αντίγραφα πραγματικών ανθρώπων που δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Οι πρωταγωνιστές του έργου για να αντέξουν την απώλεια των αγαπημένων προσώπων αγοράζουν τα ψηφιακά αυτά αντίγραφα και μιλώντας τους τα εκπαιδεύουν να μοιάζουν με τα πραγματικά πρόσωπα που αντικαθιστούν. Είναι λίγο θρίλερ να το σκεφτείς αυτό, αλλά μην νομίζετε πως αυτό δεν θα συμβεί και όπως λέει η Τες, ένας χαρακτήρας του έργου, «η επιστημονική φαντασία είναι εδώ».
Κατά μία έννοια, θα μπορούσες να τους χαρακτηρίσεις και ως τεχνολογικά «φαντάσματα»;
Τεχνολογικά βαμπίρ θα έλεγα, τα οποία αντί για αίμα ρουφάνε την γνώση μας, την πολλαπλασιάζουν με την ταχύτητα του φωτός και στο τέλος εμείς θα μοιάζουμε για τα όντα τεχνητής νοημοσύνης σαν μακρινοί πρωτόγονοι, όπως βλέπουμε, δηλαδή, εμείς τους αυστραλοπίθηκους προγόνους μας. Ανίσχυροι στο έλεος όντων που θα έχουν άλλες αξίες από αυτές που έχουν οι άνθρωποι. Στο έργο τα ψηφιακά αντίγραφα δείχνουν κατώτερα των δικών μας ικανοτήτων, όμως, από την στιγμή που ο Deep Blue κέρδισε τον παγκόσμιο πρωταθλητή του σκάκι Kasparov κανένας άνθρωπος δε διανοείται πως μπορεί να κερδίσει οποιαδήποτε παρτίδα σκάκι με έναν τέτοιον υπολογιστή.
Το έργο τείνει περισσότερο προς την επιστημονική φαντασία ή τη φιλοσοφία;
Το έργο είναι ένας Τσέχωφ από το μέλλον. Μια οικογενειακή ιστορία στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όπου, εκτός από τους ανθρώπους, εν δυνάμει μέλη της οικογένειας είναι και τα primes, τα υβριδικά αντίγραφα ανθρώπων, οι μηχανές που μιμούνται εμάς. Πρώτα από όλα, είναι μια δυνατή οικογενειακή ιστορία με αρκετό σασπένς, σε μια ατμόσφαιρα που εναλλάσσεται από στιγμές νοσταλγίας σε καταστάσεις θρίλερ. Υπάρχει και επιστημονική φαντασία, υπάρχει και φιλοσοφία, αλλά όλα προκύπτουν από τις σχέσεις και τις συγκρούσεις των χαρακτήρων του έργου.
Ήταν δύσκολη η επιλογή των ηθοποιών για τους 4 ρόλους;
Όχι. Πορεύομαι πάντα με ανθρώπους που γνωρίζω και εκτιμώ, όχι μόνο για το ταλέντο τους αλλά και για την πορεία που έχουν διαγράψει. Ο Φάνης Δίπλας, η Ελένη Καλαντζοπούλου, ο Αλέξανδρος Κουκιάς είναι ηθοποιοί που έχω συνεργαστεί και έχουν ο καθένας τους καταθέσει το δικό του καλλιτεχνικό στίγμα στην πόλη μας. Η ευχάριστη έκπληξη ήταν η Βιβή Μπακαλάρου επειδή για το συγκεκριμένο ρόλο χρειαζόμουν μια ηθοποιό, η οποία, πέρα από την ηλικιακή διαφορά που έπρεπε να έχει με τους υπολοίπους, έπρεπε και να ταιριάζει με την σκηνοθετική ματιά της παράστασης που θέλει την πρωταγωνίστρια Marjorie να έχει ένα «ήρεμο» δυναμισμό. Είμαι τυχερός που συνεργάζομαι με αυτή την ομάδα των ηθοποιών.
Το έργο ασχολείται με την Τεχνητή Νοημοσύνη και το ερώτημα αν οι μηχανές έχουν «ψυχή», όπως και το αν οι άνθρωποι σταδιακά μετατρέπονται σε μηχανές. Βάσει της μελέτης σου για το έργο και τα θέματα αυτά, έχεις κατασταλαγμένη άποψη;
Η σκέψη - ή αλλιώς η συνείδηση - είναι αποτέλεσμα της ζωής, είναι αναγκαία της συνθήκη. Οι άνθρωποι σκέφτονται για να ζουν και όχι το αντίστροφο που συμβαίνει με την τεχνητή νοημοσύνη. Παρά την υπερβολική αισιοδοξία των οπαδών της τεχνητής νοημοσύνης, υπάρχουν τεράστιες διαφορές στα βιολογικά νευρωνικά δίκτυα συνείδησης με τα αντίστοιχα τεχνητά των υπολογιστών. Η μνήμη μας είναι δυναμική, όχι αναπαραστατική όπως των υπολογιστών, δηλαδή κάθε φορά θυμόμαστε αλλιώς το παρελθόν μας και ο εγκέφαλος μας χειρίζεται τις πληροφορίες με την μέθοδο της επανεισόδου, δηλαδή κάθε ερέθισμα φιλτράρεται ταυτόχρονα ξανά και ξανά σε διαφορετικά κέντρα επεξεργασίας, χωρίς να υπάρχει μια κεντρική μονάδα επεξεργασίας (CPU) που κάθε υπολογιστής διαθέτει. Οι γνώσεις μας έχουν βιωματική μνήμη, δεν είναι μια απρόσωπη βιβλιοθήκη. Ο άνθρωπος έχει πρόσωπο και βιώνει υποκειμενικά την ζωή, η τεχνητή νοημοσύνη αντιγράφει άψογα την ζωή χωρίς προσωπική ματιά. Και τέλος οι αισθήσεις μας δημιουργούν μια άλλη συνείδηση που δεν περιορίζεται μόνο στην λογική. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν μπορεί να μας κατακτήσει. Γιατί ο εγκέφαλος μας σκέφτεται με ιστορίες και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γίνει ο μεγαλύτερος παραμυθάς που πέρασε από την γη. Επίσης, θα υπάρξει κάποια στιγμή η δυνατότητα κάποιοι άνθρωποι να αναβαθμίζονται με εμφυτεύματα στο εγκέφαλο τους και να γίνουν ένα νέο υβριδικό είδος συνείδησης που θα ελέγχει όσους εξακολουθούν να είναι απλοί άνθρωποι σαν εμάς.
Οι συντελεστές της παράστασης αφιερώνουν την παράσταση στον πολύ καλό ηθοποιό και δάσκαλο Δημήτρη Ήμελλο, που έφυγε πρόωρα από την ζωή, αφήνοντας, όμως, ένα τόσο δυνατό στίγμα στο θέατρο, στο κινηματογράφο, στην τηλεόραση και ακόμα περισσότερο στις καρδιές των τόσων μαθητών και μαθητριών του και όλων των θεατών που τον γνώρισαν από τις ερμηνείες του. Σπάνια ένας ηθοποιός ένωσε τόσο διαφορετικό κοινό και τόσες διαφορετικές γενιές και ήταν μεγάλη τιμή για την πόλη μας που υπήρξε καθηγητής στην δραματική σχολή του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας.
Στις 20 Δεκεμβρίου στο Θέατρο Λιθογραφείον η «Μηχανή Τέχνης» διοργάνωσε μια ξεχωριστή ημερίδα με θέμα: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη στο επίκεντρο του σύγχρονου πολιτισμού», για τις προεκτάσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης στην τέχνη και τον πολιτισμό, με αφορμή την πρεμιέρα του έργου «Marjorie Prime». Διακεκριμένοι ομιλητές μας διαφώτισαν σχετικά με το πώς η τεχνολογία επηρεάζει τις ανθρώπινες σχέσεις και τη δημιουργικότητα. Μίλησαν οι:
- Διάνα Βουτυράκου, επιστήμονας ρομποτικής με εξειδίκευση στη ρομποτική χειρουργική
- Αντώνης Μαυρόπουλος, Χημικός Μηχανικός, ειδικός στην κυκλική οικονομία και συγγραφέας του βιβλίου «Τεχνητή Νοημοσύνη: Άνθρωπος, Φύση, Μηχανές»
- Γιάννης Δεληγιάννης Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Τεχνών, Ήχου και Εικόνας του
Ιονίου Πανεπιστημίου
- Λεωνίδας Γουδέλης, μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του Ιονίου Πανεπιστημίου, με
αντικείμενο διδασκαλίας και έρευνας τις ψηφιακές τεχνολογίες, την καινοτομία και τις
εφαρμογές στον πολιτισμό
- Χρήστος Στρέπκος, σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας
Η συζήτηση στέφθηκε με επιτυχία και ανέδειξε τόσο τα οφέλη όσο και τις προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης, διερευνώντας παράλληλα τον ρόλο της στον πολιτισμό και τις ανθρώπινες σχέσεις
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Marjorie Prime του Jordan Harisson
Σκηνοθεσία- Μετάφραση: Χρήστος Στρέπκος
Σκηνικά-Κοστούμια: Κέννυ Μακλέλαν
Μουσική: Σπήλιος Καστάνης
Σχεδιασμός Φωτισμών: Νίκος Σωτηρόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη : Αλίκη Οικονομοπούλου
Παίζουν ( με αλφαβητική σειρά)
Φάνης Δίπλας, Ελένη Καλαντζοπούλου, Αλέξανδρος Κουκιάς , Βιβή Μπακαλάρου
Από τις 27/12/2024-19/01/2025
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 21.30
Κυριακή 20.00
Η παράσταση επιχορηγείται και τελεί υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.
