Αλήθεια το έχετε σκεφτεί; Τι είναι αυτό που μας κρατά εξαρτημένους από κάτι που πολλές φορές δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε;

Τι είναι οι εξαρτήσεις που βλέπουμε καθημερινά γύρω μας και ζούμε πράγματι σε μία εξαρτητική κοινωνία, φτιαγμένη από ένα σύστημα που μας δίνει έτοιμη τροφή για να μας κρατά εξαρτημένους; Κατά πόσο αυτό μπορεί να συνδέεται με την κατάθλιψη που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης κοινωνικής μας πραγματικότητας;

Και αν όλα αυτά είναι πράγματι έτσι, πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το πλαίσιο; Πώς μπορούμε να απλώσουμε τα φτερά μας στους ουρανούς του μέλλοντος μας; Ενός μέλλοντος που τόσο μα τόσο θα θέλαμε να καθοριζόταν από εμάς. Μιλήσαμε με φόντο αυτές τις ανησυχίες, αυτά τα ερωτήματα με μία επιστήμων ψυχολόγο από την Πάτρα, την Άννα Σολομού – Ζενζεφίλη.

- Στις μέρες μας τι σημαίνει εξάρτηση;

Η εξάρτηση είναι μία συνθήκη, είναι μία κατάσταση η οποία έχει πολλές διαστάσεις. Δεν έχει απλά και μόνο ψυχολογικές διαστάσεις, αλλά είναι και ζήτημα ισχυρά κοινωνικό με αποτέλεσμα να είναι αλληλένδετα, γιατί ο άνθρωπος είναι κοινωνικό και διαλλεπτικό γεγονός.

Αυτό που γίνεται, αυτό που νιώθει έχει να κάνει με το συγκείμενο με το οποίο γεννιέται και υπάρχει. Δεν μπορούμε να απομονώσουμε τους παράγοντες, ακόμα και όταν ένας άνθρωπος έχει ψυχικές και ψυχολογικές δυσκολίες, αυτό θα πρέπει να το δούμε σε σχέση με το περιβάλλον, την ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα που ζει. Η εξάρτηση είναι μία μορφή κατάθλιψης και αλλάζει πρόσωπα σε σχέση με τον άνθρωπο, όμως η ίδια είναι μία και σχετίζεται πάντα με την κάθε άλλη μορφή της.

- Η σύγχρονη εποχή έχει κάνει τον άνθρωπο ακόμα πιο εξαρτημένο;

Αν δεχτούμε αυτή την αρχή ότι η εξάρτηση είναι ένας παθολογικός τρόπος για να συνδέεσαι με την πραγματικότητα σου, σε περιόδους όπου οι κοινωνίες περνούν κρίση αυξάνεται, αναλόγως.

Έτσι στις περιπτώσεις που έχουμε χρεοκοπημένες κοινωνίες όχι μόνο οικονομικά, αλλά ηθικά και κοινωνικά, έχουμε ακόμα σε μεγαλύτερη βαθμό εξαρτητικές κοινωνίες οι οποίες προσκαλούν τον άνθρωπο να συνδεθεί εξαρτητικά μαζί τους. Επομένως εκεί είναι που αυξάνεται αυτός ο τρόπος του "σχετίζεστε" και ανεβαίνουν τα ποσοστά.

Από εκεί και πέρα η εξάρτηση έχει συμπτωματολογία. Εκεί κατανοούμε τον παθολογικό τρόπο σύνδεσης που είναι εξαρτημένος ένας άνθρωπος με την πραγματικότητα του, σε σχέση με το κάτι που κάνει, το οποίο δεν έχει μέτρο. Αυτή είναι στην ουσία η συνθήκη. Έχουμε ανθρώπους που εξαρτώνται από το αλκοόλ ή από άλλες ουσίες, ή ακόμα και από πρόσωπα και καταστάσεις.  

-Ποιες είναι οι κυρίαρχες μορφές εξαρτήσεων στις μέρες μας;

Κυρίαρχη εξάρτηση στις μέρες μας είναι αυτή από τις ουσίες, είτε αυτό είναι αλκοόλ ή ναρκωτικά. Είναι η εξάρτηση από τον τζόγο και τα τυχερά παιχνίδια, είναι η εξάρτηση η συναισθηματική που εμπεριέχει όλα αυτά.

Και στην ουσία αυτή η συμπτωματολογία γιατί το αλκοόλ, τα τυχερά παιχνίδια, οι διάφορες ουσίες είναι συμπτώματα ενός εξαρτημένου ανθρώπου, είναι ο τρόπος, είναι τα εμφανή σημάδια πάνω σε ανθρώπους που λειτουργούν εξαρτητικά, δηλαδή ανθρώπων που έχουν μία μορφή κατάθλιψης. Γιατί η εξάρτηση σημαίνει πάνω από όλα κατάθλιψη.

Στην σύγχρονη εποχή οι ήδη γνωστές εξαρτητικές συμπεριφορές απλά έχουν επιδεινωθεί. Δηλαδή και σε παλιότερες εποχές υπήρχαν αυτές οι μορφές εξαρτήσεων, απλά τώρα που οι συνθήκες έχουν γίνει ακόμα πιο δύσκολες τροφοδοτούν το ένα το άλλο ανάλογα. Καθώς αυξάνεται η παθογένεια αυξάνεται και η κρίση.

- Στην Πάτρα υπάρχει διάδοση των εξαρτήσεων και κατά πόσο αυτές οι εξαρτήσεις έχουν σχέση με τις ουσίες;

Αυτό που βλέπω από την εμπειρία μου είναι ότι πολλές φορές άνθρωποι που έχουν κάποια στοιχεία εξαρτητικής προσωπικότητας ή εξαρτητικής συμπεριφοράς κινούνται πιο εύκολα σε αυτό το πλαίσιο, στο πλαίσιο δηλαδή της χρήσης ουσιών. 

Γιατί χρήση ουσιών σημαίνει ότι δημιουργεί ένα άλλο πλέγμα μία ψευδούς ηρέμησης του συναισθήματος ή των σκέψεων περνώντας από μία κατάσταση σε μία άλλη. Αποτελεί στην ουσία μια προσπάθεια φυγής από την πραγματικότητα, γιατί αυτή η πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολη για αυτούς στο να την ελέγξουν ή ακόμα και να την ανατρέψουν.

Η Πάτρα έχει το πρόβλημα των εξαρτήσεων σε βαθμό ανάλογο με την γενικότερη ελληνική πραγματικότητα, καθώς και η πόλη μας είναι μία αντανάκλαση αυτής.

- Ποιες είναι οι συμπτώσεις της εξάρτησης;

Η εξάρτηση είναι ένας μηχανισμός ζωής. Στην ουσία το βρέφος στην συνθήκη της ανημποριάς του αν δεν εξαρτηθεί από τον τροφό του δεν επιβιώνει. Αυτό είναι ένα κομμάτι που εμπεριέχεται μέσα στη μνήμη μας.

Δηλαδή εξαρτώμαι, άρα ζω. Αυτό όμως είναι, λογικά, να συμβαίνει στην φάση όπου ο άνθρωπος είναι ανήμπορος. Δηλαδή το βρέφος και το νήπιο δεν μπορούν να επιβιώσουν από μόνα τους. Επομένως αυτό τι σημαίνει; Όταν είμαι ανήμπορος και αν εξαρτηθώ επιβιώνω.

Αυτό το πόρισμα που λειτουργεί για όλους μας ως μηχανισμός ζωής όταν δεν τροφοδοτείται υγιώς μέσα από δυσλειτουργικές οικογένειες, από ανθρώπους που δεν πήραν συναισθηματική και ψυχολογική ασφάλεια, μέσα από το περιβάλλον τους όπου μεγάλωσαν, έχουμε μία ελλειμματική και δυσλειτουργική σχέση που κουβαλιέται, δημιουργεί προβλήματα.

Αυτό αργότερα στο μεγάλωμα, όταν κτίζεται η  προσωπικότητα του καθενός μας μπορεί να ενεργοποιηθεί. Μπορεί ο συγκεκριμένος άνθρωπος να συνδεθεί με την κοινωνική πραγματικότητα και βιώνοντας την δυσκολία της, μπορεί να αισθανθεί ανήμπορος για να τα καταφέρει.

Οπότε προσπαθεί να καταφύγει σε μία μορφή εξάρτησης που να του δώσει έστω και για λίγο ένα αίσθημα ηρεμίας και πληρότητας. Το ζήτημα είναι ότι μέσα σε αυτό το κομμάτι, εφόσον γίνει φαύλος κύκλος, αυτός ο άνθρωπος εύκολα θυματοποιείται. Αισθάνεσαι θυματοποιημένος, ανήμπορος και εξαρτημένος, Αυτά είναι τρία βασικά χαρακτηριστικά μιας συνθήκης κατάθλιψης.

-Υπάρχουν προσωπικότητες που έχουν μία τάση προς την κατάθλιψη και την εξάρτηση εκ φύσεως ή αυτό συμβαίνει από εξωγενείς παράγοντες;

Δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος γεννιέται για να είναι εξαρτημένος. Ο άνθρωπος δεν είναι από την φύση του εξαρτημένος. Ο άνθρωπος περνά μία αναγκαία συνθήκη εξάρτησης, όπως όλα τα έμβια όντα προκειμένου να εξελιχτεί γιατί μέσα από τα πρώιμα στάδια μιας φυσιολογικού είδους εξάρτησης εξελίσσεται, καθώς επιβιώνει, άρα και μεγαλώνει.

Μέσα του υπάρχουν μηχανισμοί εξέλιξης  και αυτορρύθμισης όμως ακόμα και μέσα από τα στάδια που μεγαλώνει ένα παιδί μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι είναι εγγεγραμμένο στο DNA του να εξελιχθεί. Δεν νομίζω λοιπόν ότι ένας άνθρωπος γεννιέται από τη φύση εξαρτημένος.

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι μπορεί να έχει υποστεί καθηλώσεις και ματαίωση στο παρελθόν, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με την φύση του ή την ιδιοσυστασία του, αλλά κυρίως με το κοινωνικό περιβάλλον του και την ζωή του.


-Τι είναι αυτό που μας κάνει εξαρτημένους;

Αυτό είναι μεγάλη κουβέντα. Δεν είναι ένα πράγμα, είναι πολλοί παράγοντες μαζί, γιατί ο άνθρωπος είναι από μόνος του ένα πολυσύνθετο ον.
Αυτό που μπορεί να μας κάνει εξαρτημένους, να μεγαλώσουμε με μία τάση εξαρτητική συμπεριφοράς, είναι ότι μπορεί να κουβαλάμε μέσα μας ιστορίες δυσλειτουργίας από την οικογένεια μας. 

Όπως για παράδειγμα ένας ακυρωτικός γονιός, ένας απορριπτικός γονιός, ένας αυταρχικός γονιός, μπορεί να έχει περάσει ένα μήνυμα που να λέει ότι δεν είσαι ικανός για να τα καταφέρεις, ή δεν θα μπορέσεις να πετύχεις.

Αρνητική εστίαση σε αυτά που αδυνατεί να κάνει ένα παιδί, χωρίς να δίνεται τόση μεγάλη σημασία στις ικανότητες του και να μην επιβραβεύονται. Eίναι και ένα πλαίσιο διαπαιδαγώγησης των δυτικών κοινωνιών αυτό, έτσι θέλουν να μας μαθαίνουν. Γίνεται πάντα μεγάλος λόγος για αυτό που δεν καταφέρνουμε και ελάχιστος λόγος για αυτό που έχουμε πετύχει, ενδεχομένως γιατί το θεωρούμε δεδομένο.

Ασχολούμαστε έτσι πάντα με το ένα λάθος που κάνει το παιδί μας και όχι με τα δέκα σωστά που ενδεχομένως να καταφέρνει. Άρα μεγαλώνουμε χωρίς να έχουμε την αίσθηση του μπορώ και έτσι μέσα από αυτή την έλλειψη δεν έχουμε το υλικό για να μπορέσουμε να πετύχουμε, ακόμα αυτά που ενδεχομένως πραγματικά να μην μπορούμε.

Μεγαλώνουμε με την φοβία, νομίζοντας ακόμα και αυτό το ένα που μπορούμε δεν μπορούμε να το πετύχουμε γιατί δεν μπορούμε να πετύχουμε τα άλλα δέκα που ζητάνε οι άλλοι εμάς. Επομένως ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό πλαίσιο ή ένα λανθασμένο πλαίσιο διαπαιδαγώγησης μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά προκαλώντας μια εξαρτητική συμπεριφορά.


-Ζούμε επομένως σε μία κοινωνία που φτιάχνει εξαρτημένους ανθρώπους;

Μια κοινωνία προσκαλεί σε εξαρτητική σχέση μαζί της. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή την στιγμή στην φάση που βρισκόμαστε είναι μία φάση που έχει δουλέψει για να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε πολύ πιο πριν.

Ο μέσος Έλληνας ήταν εξαρτημένος από το πλαστικό χρήμα. Υπήρχε στην τσέπη μας ένας όπλο του τρίτου παγκοσμίου πολέμου που περνάμε αυτή την στιγμή, γιατί είμαστε ένας πόλεμο για όσους δεν το ξέρουν. Υπήρχε μία συνθήκη μία ψευδαίσθηση ότι μπορώ να αγοράσω και μπορεί να είμαι καλά μέσα από αυτό που θα αγοράσω, χωρίς όμως στην ουσία να έχουμε να αγοράσουμε.

Στην ουσία υπήρχε μια συστάδα καρτών στη τσέπη μας που αγοράζαμε πάσης φύσεως όχι αναγκαία αγαθά, αλλά ψευδώς αναγκαία αγαθά μόνο και μόνο για να λέμε ότι είμαστε ιδιοκτήτες ενός σπιτιού ή ενός αυτοκινήτου ή ενός οτιδήποτε, χωρίς όμως να είμαστε στην πραγματικότητα εμείς, αλλά μία τράπεζα. Η τάση να αγοράζουμε νομίζοντας ότι έχουμε και νομίζοντας ότι χρειαζόμαστε ενώ στην ουσία ούτε είχαμε, ούτε χρειαζόμαστε, είναι αυτή που δημιούργησε μία εξαρτητική συνθήκη.

Υπήρχε λοιπόν ένα σύστημα από πίσω το οποίο είχε μετακινήσει την ανθρώπινη σκέψη σε τελείως λάθος μονοπάτια καθώς είχαμε φτάσει να θεωρούμε ότι για να είσαι θα πρέπει να έχεις. Μέσα σε όλο αυτό βέβαια κινήθηκαν και άλλες διαδικασίες. Κινήθηκε η άρση της συλλογικής φύσης του ανθρώπου που έφτασε να είναι μόνος του, να είναι μοναχικός έχοντας μια πληθώρα αντικειμένων και σταμάτησε να επικοινωνεί με τον άλλον.

Χάθηκε έτσι ένα βασικό κομμάτι που σε λυτρώνει από το να είσαι εξαρτημένος, γιατί όταν είσαι αλληλέγγυος και έχεις κοντά σου ανθρώπους που σε αγαπάνε, όταν έχεις κοντά σου ανθρώπους να μιλήσεις, τότε δεν έχει καμία ανάγκη από εξάρτηση.

Έχουμε υποστεί εκφυλισμό της φύσης μας, καθώς, ο άνθρωπος είναι θέση κοινωνικό ον. Αυτή η συνθήκη της απομόνωσης με βασικό κριτήριο το να ανέβουμε για να έχουμε μας οδήγησε σε μία κατάσταση δυσλειτουργική γατί έχουμε χάσει την κοινωνική μας υπόσταση. Εφόσον έχουμε χάσει την κοινωνική μας υπόσταση δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε.

Ο Αριστοτέλης λέει ότι η μεγαλύτερη ευτυχία και η μεγαλύτερη δυστυχία του ανθρώπου είναι ότι τα μάτια του είναι ορισμένα έξω από το περίγραμμα του, επομένως για να καταλάβει κανείς το μέσα του και να αξιώσει ποιος είναι χρειάζεται να συνυπάρχει με τους άλλους, σε μία κοινωνία ανθρώπων για να μπορεί να εξελιχτεί. Από την στιγμή που αυτό χάθηκε, χάθηκε και η φύση του. Έχουμε φτάσει έτσι σε ακραίες καταστάσεις, έχουμε φτάσει στο σημείο να φοβόμαστε τον άλλον, επειδή είναι διαφορετικός από μας.

Τον φοβάμαι τον άλλον επειδή είναι διαφορετικός σημαίνει ότι  ζω σε μία κατασκευασμένη πραγματικότητα, σημαίνει ότι έχω μάθει να είμαι φοβικός, άρα εξαρτημένος από τον ίδιο τον φόβο. Είμαι εξαρτημένος από δοξασίες, από αυτά που νομίζω ότι θα συμβούν, από το κακό που πιστεύουμε ότι θα μας κάνει αυτός ο άλλος. Και όμως αυτόν τον άλλο είναι που έχουμε ανάγκη, είναι αυτός που χρειαζόμαστε για να μπορέσουμε να εξελιχτούμε μαζί του.


-Την κοινωνία που ζούμε πως θα την χαρακτήριζες;

Δεν ξέρω πως θα την χαρακτήριζα. Ξέρω όμως ότι χρειάζεται να ανοίξουμε τα παράθυρα, να καθαρίσουμε τις αυλές να κάνουμε αναστηλώσεις, να αξιοποιήσουμε το χρήσιμο υλικό που μπορεί να έχει μέσα της, ιστορικά και κοινωνικά, γιατί υπάρχει και χρήσιμο.  

Όλα τα νομίσματα έχουνε δύο όψεις. Δεν χρειάζεται να είμαστε έτσι αρνητικοί, χρειάζεται να είμαστε καταφατικοί. Καταφατικοί σημαίνει ότι όλες τις δύσκολες, τις αρνητικές εμπειρίες μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε για να δούμε τι μάθαμε μέσα από αυτές.

Γιατί σίγουρα όσο οδυνηρή και να είναι μία εμπειρία κάτι χρήσιμο μπορεί να έχει, το οποίο αν το εξελίξουμε, αν το μετασχηματίσουμε θα μπορέσουμε να το φτάσουμε στα μέτρα μας. Έχουμε μία παθογενή κοινωνία το ξέρουμε αυτό. Το θέμα είναι ο τρόπος που θα την διαβάσουμε. Μπορούμε να πάρουμε υλικό να δούμε τι δεν πήγε καλά;

Μπορούμε μέσα από αυτό να δούμε τι θα πρέπει να κάνουμε για να πάει καλά. Οι καταθλίψεις και οι εξαρτήσεις είναι κραυγές οι οποίες αν τις αφουγκραστούμε καλά, με καταφατική οπτική έχουμε κλειδιά στα χέρια μας για να ανοίξουμε τις πόρτες του μέλλοντος. Διότι ένας άνθρωπος που είναι καταθλιπτικός στην ουσία κουβαλά μέσα του μία οδυνηρή σύνθεση με την κοινωνική πραγματικότητα που ζει. 

Αυτό το οποίο μπορεί να φέρνει την κατάθλιψη, ο φόβος της μοναξιάς, μίας θυματοποιημένης στάσης όπου ο άνθρωπος πιστεύει ότι είναι ανήμπορος, γιατί δεν έχει να αγοράσει, παύει να είναι σημαντικός με την έννοια του έχει, αφού δεν έχει, στην πραγματικότητα είναι η πολύ μεγάλη ευκαιρία, η ιστορική και κοινωνική ευκαιρία που έχουμε για  να ξανακαλύψουμε την σημαντικότητα μας.


-Τι μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία για να ξεφύγουμε από αυτό το «λούκι» των εξαρτήσεων που μας φέρνει και τη κατάθλιψη;

Έχουμε δουλειά ως κοινωνία να κάνουμε για να απαλλαγούμε από τις εξαρτήσεις, όμως το σημαντικό είναι να σταματήσουμε να συνδεόμαστε εξαρτητικά από την κατασκευασμένες φοβίες μας. Το σύστημα λειτουργεί παράγοντας και κατασκευάζοντας φοβίες. Να φοβάμαι για να μην μπορώ να εξελιχτώ,  να μπορώ έτσι να είμαι γρανάζι και όχι μηχανή της δική μου ζωής σε σχέση με τους άλλους.

Ο Οδύσσειας Ελύτης έλεγε στην χώρα μου την λύπη τη λένε λάμπουσα. Άρα αν προσπαθήσουμε να ανασύρουμε μνήμες από μέσα μας – γιατί είμαστε σε μία φάση κατασκευασμένης λήθης, έχουμε γίνει χειρότεροι από τους λωτοφάγους – να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τις ικανότητες που έχει ο καθένας μας και όλοι μαζί και να σκεφτούμε ότι οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά γεγονότα.

Δηλαδή με πείθουν ότι δεν μπορώ, αλλά το θέμα είναι να είμαι ένας κριτικός στοχαστής της εποχής μου και του εαυτού μου. Τι πάει να πει δεν μπορώ; Η ίδια η φύση με όρισε να γεννηθώ και να εξελιχτώ που σημαίνει ότι φέρω μέσα μου μηχανισμούς εξέλιξης. Δεν μπορώ όταν φοβάμαι, όταν δεν μαθαίνω μόνος μου και παίρνω έτοιμα μασημένα πράγματα. Χρειάζεται λοιπόν κριτική σκέψη, να μην τρώμε αμάσητες τις πληροφορίες που μας σερβίρονται γιατί οι περισσότερες από αυτές είναι κατασκευασμένες.

Χρειάζεται να ζητάμε βοήθεια, χωρίς αυτό να είναι προσδιορισμένο ως αδυναμία γιατί αυτό είναι μία λάθος θέση, αλλά να καταλάβουμε ότι το να ζητώ βοήθεια σημαίνει ότι έχω την δύναμη και την επιθυμία να αλλάξω και ότι κατ’ επέκταση σημαίνει αποδέχομαι την φύση μου.  Δεν μπορώ χωρίς τον άλλο, μπορώ μαζί με τον άλλο και αυτή είναι και η αρχή της συνεξέλιξης, που έρχεται για να αντισταθμιστεί και να εναντιωθεί από την αρχή της συνεξάρτησης.